بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە زاڭمەن بەكىتىلگەن ەرەجەلەرگە قاراماستان جۇمىسشى مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىنداعى ەڭبەك داۋلارى ءجيى كەزدەسىپ وتىر. ەڭبەگى باعالانباي، اركىمنىڭ جەمتىگى بولىپ، تاباناقى، ماڭداي تەرمەن تاپقان اقشاسىن الا الماي زار يلەگەن ازاماتتارىمىزدىڭ سانى ازايماۋدا. مۇنى قالاي رەتتەۋگە بولادى؟ وسىعان بايلانىستى سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات رىسقالي ابدىكەروۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى گۇلشارا ءابدىقالىقوۆانىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.
راسىندا دا كوپتەگەن جۇمىس بەرۋشىلەر ادامداردىڭ قيىن جاعدايىن پايدالانا وتىرىپ، ەڭبەك شارتتارىن جاساماي ەڭبەك زاڭناماسىنىڭ تالاپتارىن بۇزا وتىرىپ جۇمىسشىلاردى جالداپ، سوڭىنان جالاقاسىن بەرمەۋدى ادەتكە اينالدىرا باستاعان.
جالپى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە نازار اۋدارساق، ەڭبەك داۋلارىنا قاتىستى سوت ىستەرى دە كەيىنگى جىلدارى وسە تۇسۋدە. ماسەلەن، 2017 جىلى سوتتاردا ەڭبەككە اقى تولەۋ تالاپتارىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى 1 783 اكىمشىلىك ءىس قوزعالعان، ال 2018 جىلى 1939 ءىس قارالعان، ياعني مۇنداي ىستەر ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 8،7 پايىزعا ارتقان.
سونداي-اق، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا جالاقى بەرەشەگى 139 كاسىپورىنداعى 6 مىڭ 200 جۇمىسكەردىڭ الدىندا 1 ملرد 940 ملن تەڭگەنى قۇراعان، ونىڭ 77 پايىزى ياعني 105ء-ى (1،5 ملرد تەڭگە) بانكروتقا ۇشىراعان كاسىپورىندار ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
مۇنىڭ سىرتىندا، اسىرەسە بۇگىندە اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلار دا كەزىندە شارتقا وتىرماعاندىقتان جالاقىلارىن ۋاقىتىلى نەمەسە مۇلدە الا الماي، ال كەيبىر جاعدايلاردا جالاقىنىڭ ورنىنا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن الۋ فاكتىلەرى دە كەزدەسەدى (بيداي، ءشوپ، كوكەنىس جانە ت.ب.). ال مۇنىڭ سالدارى جۇمىسشى كۇشىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تۋعىزىپ، مامان كادرلاردىڭ تۇراقتاماۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋدا.
الايدا، حالىقارالىق تاجريبەدە الەمنىڭ ءبىرقاتار ەلدەرى، ماسەلەن جۇڭگو، يسپانيا، جاپونيا سەكىلدى مەملەكەتتەرىندە جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ەڭبەكاقىنى تولەۋ تالاپتارىن بۇزۋ فاكتىلەرى قىلمىس رەتىندە تانىلىپ، وسىعان قاتىستى جازالاۋ شارالارى قولدانىلادى.
سوندىقتان كونستيتۋسيا جانە ەڭبەك كودەكسىمەن كەپىلدىك بەرەتىن جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىن قورعاۋ ماسەلەسى بۇگىنگى تاڭدا وزەكتى جانە بۇل ماسەلەنى شەشۋ ۇكىمەت تاراپىنان تىكەلەي ارالاسۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى دەپۋتات رىسقالي ابدىكەروۆ ەڭبەككە اقى تولەۋ جونىندەگى تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتۋ شارالارىن زاڭنامالىق تۇرعىدا قاتاڭداتۋ بويىنشا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك دەپ سانايدى. ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنباسارى گۇلشارا ءابدىقالىقوۆاعا ساۋال جولداعان دەپۋتات ول ءۇشىن ءبىرقاتار نارسەلەردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت دەپ سانايدى. اتاپ ايتار بولساق،
- ءبىرىنشى كەزەكتە جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن بەرۋ ماقساتىندا، سودان سوڭ باسقا دا مىندەتتى تولەمدەردى وتەلۋىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا «بانكروتتىق جانە وڭالتۋ تۋرالى» زاڭىنا وزگەرىس ەنگىزۋدى؛
- «مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 4 بابىن 7 تارماقشامەن، ياعني “جۇمىس بەرۋشىنىڭ دارمەنسىزدىگى (بانكروتتىعى) سالدارىنان تابىسىن جوعالتقان جاعداي” دەگەن مازمۇنمەن تولىقتىرۋدى؛
- بەيرەسمي ەڭبەك قاتىناستارىنا جول بەرمەۋ جانە ولاردى انىقتاپ، ازاماتتاردىڭ ەڭبەك سالاسىنداعى ءوز قۇقىقتارى جونىندەگى حاباردار بولۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋدى؛
- ەڭبەككە اقى تولەۋ جونىندەگى تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتۋ شارالارىن زاڭنامالىق تۇرعىدا قاتاڭداتۋ بويىنشا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جانە شارۋا قوجالىقتارىنداعى ەڭبەك قاتىناستارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ كەرەك.
راسىندا دا بانكروتقا ۇشىراعان كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسشىلارىنا قارىزىن قايتارا الماۋى ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ بارادى. ونى تەزىرەك شەشۋ كەرەك. ويتكەنى ەتكەن ەڭبەكتىڭ وتەۋىنىڭ قايتقانى دۇرىس. ەگەر كاسىپورىندار جۇمىسشىنىڭ ەڭبەكاقىسىن قايتارا الماسا، ءبارى دە سوت ارقىلى شەشىلگەنى دۇرىس. ءبىراق بانكروتقا ۇشىراعان كاسىپورىن ايلىقتى قالاي تولەيدى؟ بۇل – ەندى ۇلكەن ماسەلە.
ۇسىنعان: ەركىن قالدان
